De oorlogsjaren in Nietap
Voor de oorlog kon niemand nog vermoeden welke verschrikkingen de families Van Dam en Denneboom en al die andere joodse gezinnen die voor de sabbath de 'suikervlinders' en gebrande pinda's bij bakker Steenhuis (later Venekamp) kwamen halen, zonden treffen. Van de ongeveer 30 joodse gezinnen in Leek en Nietap overleefden slechts weinigen de oorlog.
Toen na de mannen ook de vrouwen, kinderen en ouderen eind 1942, begin 1943, een oproep ontvingen om zich te melden, doken enkelen onder. In Nietap waren enkele adressen waar joodse mensen geholpen werden om onder te duiken. Bij een enkel gezin konden zij tot het einde van de oorlog blijven.
Nietap bleef gespaard voor het grote oorlogsgeweld. Zeker in de eerste jaren ging het leven er min of meer zijn gewone gang. Geleidelijk nam de druk op de bevolking echter toe en raakte het sociale leven steeds meer ontwricht.
Hoewel de N.S.B. hier vrijwel geen aanhang had gevonden, werd het onderlinge vertrouwen van de bevolking op de proef gesteld. De Landwacht van Roden die ook Nietap en Terheijl tot zijn gebied rekende, was berucht. Sommige gezinnen leefden in angst voor arrestatie van een verwant door leden van de Landwacht die regelmatig huiszoekingen deden. De jongemannen die waren ondergedoken om te ontkomen aan tewerkstelling in Duitsland moesten op hun hoede zijn. Drie van hen zijn, deels op grond van een 'verzetshouding', toch opgepakt en naar Duitsland gevoerd. Gelukkig keerden zij na de oorlog allen weer terug.
Zoals overal werden produkten schaars en waren veel zaken in de laatste jaren alleen nog op de bon verkrijgbaar. Doordat de bevolking toen grotendeels uit boeren bestond was er echter geen sprake van een noodsituatie. Vanzelfsprekend was in april 1945 de vreugde over de bevrijding groot. Er werd feest gevierd in aanwezigheid van enkele Canadese soldaten die in Café Bulthuis onderdak hadden gevonden.
Hoewel de joodse gemeenschap door de eeuwen heen de eigen identiteit had behouden en er altijd een bepaalde afstand was gebleven tussen hen en hun dorpsgenoten, namen de joden wezenlijk deel aan het maatschappelijke leven. Na de oorlog realiseerden de mensen met een schok dat van de weggevoerde joden vrijwel niemand zou terugkeren. Met hen was een stuk van Nietap en Leek voorgoed verdwenen.
Slechts de joodse straatnamen in Leek, het monument op het Boveneind tegenover het joodse schooltje en het kerkhof op Diepswal herinneren aan hun aanwezigheid. De onlangs opgerichte Samuel Leviestichting streeft ernaar het schooltje dat eens onder het toeziend oog van Samuel van der Reis werd gebouwd, in te richten als voorlichtingscentrum voor de hedendaagse joodse cultuur. Dit centrum zou bovendien dienst kunnen doen als steunpunt voor de bestrijding van racisme.
| Bron(nen): |
|
